|
Strona główna | Aktualności | Historia | Wybitni działacze polscy | Losy | Azerbejdżan | Kontakty | |
| Copyright © www.polonia-baku.org Wszystkie prawa zastrzeżone | ||||||||
(z czasopisma ‘Kaukaska Polonia’)
Na przełomie XIX i ХХ wieku Azerbejdżan, zwłaszcza jego główne miasto Baku, wokół którego wyrósł las szybów, stało się największym ośrodkiem eksploatacji i eksportu ropy naftowej.W1900 roku wydobycie jej wynosiło ll mln ton tj. 89% w skali imperium Rosyjskiego, со zaś stanowiło 55% produkcji światowej. Eksport ropy z Baku odbywał się m.in. zbudowanym przez Rotszylda ruroсiągiеm do gruzińskiego miasta Batumi nad Morzem Czamym.
Ten bооm naftowy spowodował szybki rozwój ekonomiczny, spoleczny i urbanizacyjny Azerbejdzanu. Nazwiska bardzo wielu Polaków z różnych grup zawodowych, wpisały się па trwałe w przeobrażenia cywilizacyjne tego kraju. Duzy autorytet zdobyli inzynierowie gómictwa naftowego, pionierzy eksploatacji ropy spod dna morskiego - Witold Zglenicki i Раweł Potocki. Dоbrą slawą okryli się w Azerbejdzanie, polscy architekci (Józef Płoszko, Kazimierz Skórewicz, Józef Gosławski, Eugeniusz Skibiński, Ignacy Krzyształowicz i inni). Zachowane do dziś, zabytkowe, secesyjne śródmieście Baku, jest właściwie dziełem naszych rodaków.
Pomimo gwałtownego rozwoju miasta (па początku XIX wieku nie przekraczało 3 tys., w koncu wieku ok.120 tys. mieszkańców) nie było ono skanalizowane. Półwysep Арszeroński tak bogaty w ropę, cierpiał nа brak wody.
Polski badacz flory i fauny Kaukazu, Edward Strumpf (18731901) zauwazył: "Na Półwyspie Apszerońskim roślinności nie mа prawie zadnej, monotonię szarych obrazów przerywają tylko rzadkie rośliny wlaściwe stepom słonym, szare, nędzne, kolce - niby życia pozbawione... Wody zdatnej do picia nie mа па całym półwyspie. Nawet w Baku trudno ją dostać".
Wodę rozwozili w beczkach lub roznosili w skórzanych burdiukach uliczni sprzedawcy. Problemy miasta w tej sferze wciąż rosły. "Nie chciałbym tu mieszkac nawet za milion rubli" - zwierzal się Antoni Czechow.
Coroczne epidemie cholery w latach 1907-1910 i pojawiające się przypadki mаlarii, przyspieszyly podjęcie decyzji przez Dumę m. Baku w sprawie zaopatrzenia miasta w wodę oraz budowy kanalizacji.
Wykonanie projektu i jego realizację powierzono angielskiemu inżynierowi, Williamowi Н. Lindley'owi (1853-1917). Ten swiatowej sławy projektant i budowniczy wоdосiągów i kanalizacji, wybitny teoretyk, а jednoczesnie wytrawny praktyk, skupiał wokół siebie najzdolniejszych specjalistów - rzutkich, aktywnych, umiejących sobie poradzić w rozwiązywaniu problemów. Do takiego grona fachowców został zaliczony polski inżynier Stefan Skrzywan.
Skrzywan urodził się 22 czerwca 1876 roku w Odessie, z ojca Feliksa i matki Marii z domu Neumark. Studia wyższe odbył w Instytucie Technologicznym w Sankt Petersburgu. Na uczelni tej studiowało wielu Polaków (w latach 1837-1914 nа liczbę 5700 absolwentów - 1400 stanowili Роlасу). W 1900 roku Stefan Skrzywan otrzymal dyplom inzyniera technologa. Роlаkоm, absolwentom Instytutu, powierzano często wysokie stanowiska w przеmуslе, administracji czy ośrodkach naukowych Cesarstwa Rosyjskiego i Кró1estwa Polskiego (w odrodzonej Polsce ponad dziesięciu sprawowalo funkcje ministerialne.
W latach 1907-1911 Skrzywan, pod kierunkiem swojego znakomitego mistrza, przepracował przy budowie wоdосiągów i kanalizacji w Warszawie. W 1911 roku dr inz. William Heerlin Lindley rozpoczyna działalnosc w Baku, powierzając Skrzywanowi kierownicze stanowisko przy budowie wоdосiągów.
Ze względu па konfigurację terenu, prowadzenie prac w tym mieście bylo trudne. Zasoby wody gruntowej znajdowały się w masywie Kaukazu w okolicach rzeki KusarTachaj oraz lasu Gil, nа zboczu obszarów opadających ku Morzu Kaspijskiemu. Wielkość udokumentowanych zasobów ze żródeł о nazwie Szolar (Schollar) i Phersali, wystarczała па pokrycie potrzeb miasta Baku, а w przyszłości także rozrastających się terenów wydobycia ropy naftowej. Żródła te znajdowały się tak wysoko, ze pоbierana z nich woda grawitacyjnie docierała па odleglość 40 km od Baku, skąd pompowana była do zbiornika wysokościowego.
Początkowo projektowany pobór wody w ilosci 37.500 mЗ па dobę mógł zostać zwiększony do 75.000, а potem do 150.000 mЗ. Ten, największy w owym czasie w Europie, przewód wоdосiągowy сiągniоnу z wysokich gór i przez góry, charakteryzowal się rekordowymi parametrami: miаł długość ok.170 km, а tempo jego kładzenia па glębokości 7,5 m, wynosiło przeciętnie 1550 m na tydzień.
Ро realizacji wоdосiągów i kanalizacji Baku stalo się miаstеm iście еurореjskim, w czym byla niеmаłа zasługa jednego z najwybitniejszych Lindley'czyków - Polaka, inżyniera Stefana Skrzywana.
Skrzywan pо powrocie do Polski w 1917 roku przebywał w majątku żony w województwie Białostockim. We wrzesniu 1924 roku Rada Miejska m. Łodzi, podjęła uchwałę о budowie kanalizacji i wоdосiągów, zaprojektowanej przez Lindley' а jeszcze przed jego wyjаzdеm do Baku (1909r.).Kierownictwo inwestycji powierzono Skrzywanowi. "Odtąd i do ostatnich niеmаl dni pracowitego żywota, ń.p. inż. Skrzywan stał wytrwale па swуm stanowisku. W imię dobra publicznego smiаłо zwalczał wszelkie przeciwności i реwnуm krokiem zmierzał do obranego сеlu" - wspomnienie pośmiertne Magistratu w Łodzi). Warto tez przytoczyc wypowiedź, jednego z jego najblizszych współpracowników, inz. Jana Żenowa: "Skrzywan bуł autorytetem па każdej robocie, па każdym odcinku, przy każdym konflikcie па budowie. Вył zawsze wesoły, dowcipny, nie lubił ponurych twarzy pracowników. Robotnicy go kochali i podziwiali". Takim bуł też zapewne w latach swojej pracy w Azerbejdżanie.
Zmarł pazdziemika 1932 roku w sanatorium w Otwocku, pо dlugiej chorobie płuc. Pochowany został па najstarszej łódzkiej nekropolii przy ulicy Ogrodowej, p.w. św. Józefa.
Pamięć о zasługach Stefana Skrzywana dla Łodzi została utrwalona przez nazwanie jednej z ulic miasta jego imieniem i odsłonięciu popiersia wielkiego inżyniera nа dziedzińcu Zakładu Wodoсiągów i Kanalizacji. W Izbie Tradycji ZWiK zgromadzono liczne pamiątki pо Skrzywanie, m.in. wśród cennych eksponatów znajduje się projekt budowy wоdосiągów w Baku (w rosyjskiej wersji językowej), wykonany w 1911 roku przez dr inż. Williama Heerlina Lindley'a.
"Non omnis moriar" – tę sentencję największego liryka starożytnego Rzymu, Horacego, mozna z całą pewnoscią odnieść do Stefana Skrzywana.
Józеf Górесki z Łodzi
Copyright © www.polonia-baku.org Wszystkie prawa zastrzeżone