|
Strona główna | Aktualności | Historia | Wybitni działacze polscy | Losy | Azerbejdżan | Kontakty | |
| Copyright © www.polonia-baku.org Wszystkie prawa zastrzeżone | ||||||||
Józef Płoszko urodzil się w 1867 roku. Początkowo uczył się w Imperatorskiej Akademii Sztuk Pięknych , ale szybko się przeniósł do Petersburskiego Institutu Cywilnych Inżynierow. Po ukończeniu studiów, w roku 1895 został skierowany do Kijowa. Przepracowawszy tam dwa lata wyjechał na zaproszenie Józefa Gosławskiego do Baku, gdzie podjął pracę architekta dzielnicowego. W przyszłośći obejmie także funkcje głównego architekta miasta.
W Azerbejdżanie Płoszko zetknął się z kolegami ze studiów - właśnie z Gosławskim oraz z Kazimierzem Skórewiczem - a także z szeregiem innych architektów o ustalonym dorobku. Do bardziej znanych należeli Eugeniusz Skibiński, Kafar Izmaiłow, J.Edel, Mikołaj von der Nonne i Adolf Ejchler. Dzięki talentowi i mrówczej pracowitośći Płoszko stał się po pewnym czasie jednym z bardziej wziętych budowniczych, a w Baku zaczeły wyrastać jego monumentalne, pięknie zaprojektowane i wykonane obiekty. Były to domy mieszkalne, gmachy użytecznośći publicznej i budowle sakralne, wzniesione w całej gamie stylów - od klasycznego, poprzez wysokiej klasy wenecki i francuski gotyk aż po secesję, która na początku XX wieku była kierunkiem najmodniejszym. Zleceniodawcami Płoszki stali się znani miejscowi milionerzy, zachwyceni jego fantazją i polotem. Jak już wspomniano, architekt najśćiślej pracował z Aga-Musa Nagijewem, choć dużo projektował również dla Murtuzy Muchtarowa, a także dla Nuriego Amirasłanowa czy rodziny polskich bogaczy Rylskich. Bogata i różnorodna twórczość Płoszko zajmuje nader znaczące miejsce w strukturze architektoniczno-planistycznej Baku . Pierwsza większa realizacja Płoszki w Baku – tzw. „Ismailia” - ustawiła go w rzędzie najbardziej wziętych architektów. W roku 1907 Aga-Musa Nagijew zdecydował wznieść obiekt o charakterze publiczno-dobroczynnym, poświęcony pamięci wcześnie zmarłego syna Ismaiła. Wtedy na arenę wkroczył Płoszko. Dzieło polskiego architekta stało się prawdziwą ozdobą miasta. Wspaniałe pallazzo w stylu gotyku weneckiego, bardzo dobrze wyrysowane, stanowi harmonijne dzieło artystyczne , wywołujące silne emocje i podziw dla mistrzowstwa budowniczwgo orqz sztuki miejscowych rzemieślników, którzy ucieleśnili prawdziwą simfonię kamienia. Bryła „Ismailii” została w pełni wyeksponowana na początku lat 20 XX wieku, gdy na miejscu sąsiadującej z gmachem drukarni „Kaspij” urządzono skwer im. Sabira. Architektura „Ismailii” z dominującymi strzelistymi łukami bliska jest duchem i treśćią środowisku lokalnemu, zabytkom Baku i Apszeronu. Inaczej jednak został tu potraktowany materiał architektoniczny , zastosowane inne proporcje, w całkiem inny sposób rozwiązana jest kompozycja bryły . Wnętrze stanowi logiczną wieloplanową strukturę, dominującą formę architektonicznego wyrazu stanowi czysta klasyka we wszystkich jej przejawach. Kolumny korynckie i jońskie stwarzają atmosferę prawdziwej „świątyni sztuki” , szerokie, rozwidlające schody prowadzą na pierwsze piętro, do ozdobionego kolumnadą hallu. Za nim znajduje się sala z oknami wykonanymi w stylu weneckiego gotyku, przywodząca na myśl wenecki Pałac Dożów. W budynku mieśći się dziś prezidium Azerbejdżańskiej Akademii Nauk.
Józef Płoszko okazał się mistrzem również w dziedzinie budownictwa mieszkaniowego. Charakteryzował go rozmach, łatwość w żonglowaniu stylami i technikami kompozycyjnymi, zacięcie nowatora i eksperymentatora, równocześnie jednak niezawodny artystyczny smak.Cechy te ujawniły się w pełni , gdy zapanowała secesja, której stał się jednym z najbardziej wybitnych przedstawicieli . Architekt chciał, żeby każdy zaprojektowany pzez niego budynek nosił indiwidualny , niepowtarzalny charakter. Takimi niepowtarzalnymi budynkami są z pewnośćią dwie kamenice przy ulicy Telefonnej( obecnie 28 Maja 4 i 6 ) , należące do Aga-Musy Nagijewa i wybudowane w latach 1907 -1910. Ważne zamówienie złożył u architekta także inny „naftowy baron” – Murtuza Muchtarow. Zamówienie było dość nietypowe –chodziło o meczet, który milioner zamierzał wybudować we Władikaukazie. Płoszko zabrał się do pracy rzetelnie -przede wszystkim gruntownie zapoznał się z meczetami w Baku , a także przestudiował albumy, które wydawano w tamtych latach dużo i na wysokim poziomie editorskim . Ukończona w 1908 roku świątynia , nazwana „meczetem Muchtarowskim”, stanęła na wysokim w tym miejscu brzegu rzeki Terek , stając się bez wątpienia najpiękniejszą budowlą Władikaukazu.
Na koncie architekta znalazły się również inne obiekty sakralne - Płoszko odbudowywał Meczet Dżuma w starym mieście Shamacha . Do roku 1918 udało się postawić główny korpus – trudnośći finansowe gminy nie pozwoliły na wykończenie minaretów oraz centralnej kopuły .Metalowe szkielety kopuł zamówiono w Warszawie. Po wybuchu wojny domowej meczet poważnie ucierpiał w wyniku pożaru, który wzniecili ormiańscy dasznacy. Zniszczeniu uległy m.in. pradawne inskrypcje, ocalałe z trzęsienia ziemi i wmurowane do nowego budynku.
Inną ważną sakralną pracą Płoszki był kościół katolicki pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny. Projekt powstał w roku1909 , budowę świątyni zakończono trzy lata później. Kościół zwany polskim –bo wśród parafian zdecydowanie dominowali Polacy, a głównymi fundatorami byli członkowie rodziny Rylskich ( przemysłowców polskiego pochodzenia), jak również Witold Zglenicki (pioner wydobycia ropy naftowej spod dna morskiego) został wzniesiony w stylu neogotyckim.Płoszko, nie powielając architektury polskich kośćiołów wybudowanych w tym stylu, zdołał zawrzeć w projekcie cechy charakterystyczne dla polskiego gotyku – nie epatującego jak gotyk francuski czy angielski szczególnym przepychem , posiadającego jednak właściwe sobie rozwiązania konstrukcyjne.Główną elewację świątyni stanowiła plastyczna kompozycja z dwiema wieżami. Dobrze wyrysowaną sylwetę podkreślała linia spadzistych dachów z pionowymi szczytami naroży. W dolnej części elewacji dominował rozbudowany portał. Budowla stanęła w reprezentacyjnej dzielnicy, na skrzyżowaniu ulic Merkuriewskiej i Kaspijskiej (obecnie prospekt Azerbejdżanu i Bejbutowa) i uchodziła za prawdziwą ozdobę miasta. Została zburzona w latach 30. Wzbogaceni na ropie bakińscy przemysłowcy prześcigali się w budowaniu sobie coraz wystawniej szych rezydencji, willi i biur. Wspomniany już kilkakrotnie Murtuza Muchtarowa, któremu spodobała się zaprojektowana przez Płoszkę „Ismailia” , postanowił zamówić dla siebie u tegoż architekta pałac. Polak sądził początkowo, że bogaczowi zależy na budowli nawiązującej do miejscowych tradycji i pełnej orientalnych motywów, milioner zakochał się jednak w gotyku.
Pałac Muchtarowa przy ulicy Perskiej (obecnie Muchtarowa 6, 1911-1912) przyciąga uwagę przede wszystkim swą częścią centralną, wieżową, z elewacją, której detale wykonane są filigranowo w duchu francuskiego gotyku i z pysznym portałem. Wieżę wieńczy figura rycerza polskiego – ponoć pierwszowzorem rycerza był Zawisza Czarny... Jeżeli „Ismailię” można określić jako budowlę monumentalną, tu w całej pełni objawia się lekkość i wykwintność gotyku francuskiego. Pewnym zaskoczeniem są wnętrza, różniące się stylowo od samej bryły. Zażyczył tego sobie zleceniodawca , który chciał mieć w pałacu wszystkie style, jest więc tam i secesja, i barok, i klasycyzm. Pałac jest najlepszą budowlą Baku drugiej dekady XX wieku.
Pałacyk Kerbałai Israfiła Hadżijewa przy ulicy Szemachińskiej został zbudowany przez Płoszkę w latach 1910-1912. Schemat kompozycyjny jest bardzo dinamiczny i posiada cechy właściwe rozbuchanej secesji. Cała gama architektonicznych detali wyciosanych w kamieniu - wszystko to odróżnia secesję bakińską od moskiewskiej czy petersburskiej ze sztukateriami z betonu czy tynków. Równie wyraziste są wnętrza z frontowymi schodami z marmuru, z delikatnymi liniami gzymsów, z plafonami i witrażami na drzwiach.
Po zbudowaniu domów mieszkalnych w stylu secesji i gotyku, Płoszko zdecydował się na nawiązanie do lokalnej tradycji architektonicznej. Okazją stało się zamówienie złożone przez braci Rylskich.Czterokondygnacyjny budynek, wzniesiony w roku 1912 przy ulicy Policejskiej - obecnie Mamedalijewa 11. Miękkie formy architektoniczne, wykwintne linie opasek okiennych, stalaktytowe gzymsy z merlonami nadają kamienicy orientalnego kolorytu. Dom Rylskich otworzył nową kartę w bakińskiej architekturze, bardziej odtąd otwartej na rodzimą tradycję. W 1919 roku ulokowało się tam pierwsze polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne, którym kierował Stefan Rylski. Ostatnią pracą architekta przed pierwszą wojną światową był sześciokondygnacyjny hotel „Nowa Europa”, wybudowany na zamówienie A.M.Nagijewa przy ulicy Gorczakowskiej – obecnie Tagijewa 13 . Hotel spełniał najwyższe standardy - wyposażony był w cztery windy, ogrzewanie parowe i ukrytą instalację elektryczną, pokoje miały łazienki. Konstrukcje nośne budynku - słupy, stropy itp. – wykonane zostały z żelbetu. Hotel „Nowa Europa” wykracza poza ścisłą secesję, jest to raczej zapowiedź nadchodzącego konstruktywizmu. Gmach ten zajmuje w twórczości Płoszki ważne miejsce. Praca ta po raz kolejny dowodzi, że na każdym ze stylów, w którym realizował swoje projekty, potrafił odcisnąć własne piętno, oraz że był człowiekiem otwartym, gotowym sięgać po pojawiające się nowinki techniczne.
Na początku lat 20 architekt nadal pracował w Baku. Wspólnie z Ziwer-bekiem Achmedbekowem pracował nad koncepcją miast-ogrodów, które miały powstać na Apszeronie. W roku 1925, po niemal trzydziestu latach pobytu w Azerbejdżanie, wyjechał do Warszawy a następnie do Francji.
Prof. Szamil Fatułłajew – Figarow
Wladikaukaz.Meczet. |
ul. Chagani |
Dom mieszkalny przy ulicy 28 maja |
Mauzoleum Hadzi Abu-Turaba |
Teatr |
ul. Istiglaijat |
Ismailia |
fragment Ismailia |
ul.Wurguna |
Palac Muchtarova |
Domy mieszkalne przy ulicy 28 maja |
Budynek kolo fontany |
Meczet w Baku |
Meczet w Baku |
Palacyk przy ul.Szemachinskiej |
ul.Targowa |
ul.Targowa |
ul. 28 maja |
Kościół polski 1912 r. |
Okna przy ul. 28 maja |
Copyright © www.polonia-baku.org Wszystkie prawa zastrzeżone