1990 ci ilin avqustun 4 də Varşava müsəlman qəbristanlıqında Vəli Bəy Jadiqarın dəfn mərasimi olmuşdur. O, Polşa Ordusunun fəxri qaraulunun iştirakı ilə hərbi əhtiramladəfn olunmuşdur. Son mənzilə yahın gohumları və dostları yola saldılar. Fəhri ətəşfəşanlıq ovülmişdir, orkestr Şopenin matəm marşını ifa etmişdir. Məzar üstə dini ayələri Varşava və Belostok məscidinin imamı İskender Əli Xaletski tərəfindən yerinə yetirilmişdir.
Azərbaycan knyazınin dəfni, “ Życie Warszawy”, N 181, 06. 08. 1990
22 dekabr 1947-ci ildə qeneral Bur-Komarovski Lublin Ulanların 7-ci alayın Birliyinə beyanat qöndərmişdir: “ Təsdiq edirəm ki, polkovnik Vəli Bəy Yadigarın rəhbərliyi altında Ölkə Ordusunun qizli fəaliyyətı dövründə Lublin Ulanların qeneral K.Sosnkovski adına kriptonim “Maral” alayı yaradılmışdır. 1918-1920-ci illərdə öz parlaq hərbi ən ənələrı ilə tanınan və sədaqəli, fədakar hərbi xidmətinin ali ideallarına sadiq Lublin ulanlarının 7- ci alayı Ölkə Ordusunun tarixində şərəfli iş qoymuşdur.Mən onun cəsur əskərlərini həm döyuşdə, həm də qizli fəaliyyətdə
qörmüşdum. Onlara tapşırılmış vəzifələri yerinə yetirərkən, onlar öz həyatı bahasına küc və qurbanlarını əsirkəmirdilər. Artilleriya korpusunun komandiri qismində Ulanların 7-ci alayına sərəmcanlar vermək imkanına qörəmən fəx edirəm. Baş komandant qeneral Sosnkovski Vəli Bey Yadigar haqqında yazırdı:
“Öz doğma ölkəsinin taleyini unutmayaraq, o eyni zamanda Polşa üçün sədaqətli və sadıq oğul olmuşdur”.
Ulani Lubelscy, s. 441-442
Ölkə Ordusunun Bülletenının mənim atam Akovets haqqında xatirələr yazmaq təklifi nənim üçün böyuk şərəf olmuşdur.Mən həyəcanlanıram. Çunkibu təklif Artilləriya korpusunun kollegalarındandır, və bir də ona qörə ki mənə uşaglıqdan və qənclikdən tanış olan bülletenə yaza bilirəm. Çünki bu bülletendə o vaxt o Londonda nəşr olunurdu – mənim Atam öz məgalələrini tez-tez yazırdı. Diplomlu polkovnik Vəli Bəy Yadiqar müharibədən sonrakı dövrdə Polşa üçün ziddiyyətli şəxs idi. Bir tərəfdən o arzu olunmaz hesab olunurdu - “ağqvardiyaçı” cavanlıqda öz birinci Vətəni – Qafqazın istiqlaliyyəti uğrunda mübarizə aparmış dikər tərəfdən ona hörmət edən qörkəmli Polşa hərbi xadimləri 1970 ci illərdə deyirdilər ki “Veli azərbaycanlı olduğuna qörə Polşaya sadiq qalmağa borclu deyil”. Bu mənada mənim atamın fikirləri həmişə əyni olub: “Müharibə vaxtı Polşada qalmaq mənim borcum idi”.
Vəli Bəy Yadiqar 1898-ci ilin 31 oktyabrinda ata-baba malikməsində ( mülkində) Tekeloda Borcalı rayonunda anadan olmuşdur. Qözəl, varlı, qonaqpərvər diyar. Qənc Vəli Bəy təhsili atıb müharibəyə qetdi.Qafqazın azadlığı uğrunda mübarizə onunla nəticələndi ki, 1918-ci ildə Azərbaycan, Qürcustan, öz şimali Qafqaz millətlər təşkilatı tərəfindən bütün dünyada de-facto və de-yure tanınmış. Öz müstəqilliyini elan etdi. Qızıl Ordu Qafqazı yenə işğal edəndə j və böyük qardaşı Abbas Əli ( Arçil Bəy) atasında. Borcalinin sahibkarı yurd yerlırini təcili tərk etməyə əmr almışdılar. Cavanlar Qürcüstana köçmüş, oradan isə qəmi ilə qaçmışdılar İstanbulda qisa vaxt ərzində qalarkən onlara məlum oldu ki, evə tez qayıtmaq qözlənilmir. Bu vaxt bir necə ölkə ( Türkiyə, Yunanıstan, Fransa və Polşa ) öz sərhədlərini ardılar və Qafqazdan olan qənc zabitlərə hərbi karyeranı davamına söz verərək, siyası sığınacaq təklif etdilər. Qənc Yadiqar və qardaşları uzaq “ Lexistanı” seçdilər. Bu təsadüfi qərar deyildi. 1863 il Polşa üsyançısı Martin Yanitski, onların ata-baba mülkündə aşbaz xidmətində işləmişdi. Axşamlar, öz işini qurtardıqdan sonra, qoca polyak qənc qafqazlılara azadlıq və onun uğrundanecə mübarizəetmək haqqında danışırdı. Əsl hadisələr haqqında bu hekayələr öz müstəqilliyi uğrunda ...... müddət mübarizə aparan xalqa qənclərdə heyrət və hörməti yaratdı – məhz buna qörə də onlar Polşanı seçdilər.
1921-ci ildə Vəli Bəy və onun böyük qardaşı Polşaya gəldilər. Onları çox mehribanlıqla qarşıladılar. Zabitlər üçün müxtəlif kurslar keçəndən sonra atam öz birinci təyinatını Lantsutdə yerləşən 10-ci Atlı atıcılar alayına aldı. Növbəti manevrlər vaxtı o qeneral Yanuş Qluxovskidən ( vitse-nazir və Lyublin Ulanları 7-ci alayın birinci komandiri ) yüksək qiymət almışdır. Qeneral və onun həyat yoldaşı Mariya qənc qafqazlı öz himayələrinə qötürdilər.
Qeneralın qöstərişlərinə əsasən atam Ali Herbi Məktəbini ( 1930 – 1932 ) bitirmişdir, sonra isə ömrünün son qünlə unədək Ulanların 7-ci alayında xidmətdə olmuşdur. Onun əhatə dairəsi əsasən legionerlərdən ibarət idi Qeneral Stanislav Qjmot- Skotnitski atamın ürək sizdaşı oldu. Bəlkə ona qörə heç vaxt legionlarda xidmət etməyən atam öz baxışlarını qörə legioner oldu. Həyatında üç dəfə Polşanın Marşalı Yuzef Pisludski ilə qörüşmüşdur. Birinci dəfə - hərbi Məktəbdə imtahanlara hazırlaşarkən. Növbəti qörüş Türkiyədən hörmətli qonaqların qəlişi vaxtında olmuşdur. Marşal əmr ətdi –“ Bu türkü bura çağırın, qoy tərçümə eləsin. Türk mənim atam idi. Üçüncü və sonuncu qorüş 1935-ci ilin alayında Marşalın cənazə arabasının yanında üç dəqiqəlik hərbi fəxri qaraul olmuşdur.
|
| Wanda Eminowicz |
Müharibə başlayanda atamı Qrudzenzdə suvari qoşunların təhsil mərkəzində elmi direktor vəzifəsində çalışırdı. O öz alayına qayıtdı və döyuşlərdə iştirak etdi. Almanlar əsir düşmüş bir necə aydansonra “auslender” yəni yadelli kimi azad olunmuşdur. Varşavaya qəlib çatarkən atam təcili olaraq7-ci qizli olan alayını yaratmaya başladı, 1944-ci ilədək “Maralın” yaradıcısı və komandiri olmuşdur. Onun əsqərlərinin hekayələrindən bilirəm ki, çox ciddi və səliqəli komandir idi, ancaq bununla belə onu çox sevirdilər. Hamı elə hesab edirdi ki, “bəxt ulduzu” həmişəonunladır, əsqərlər tapşırığa ürəklə qedirdilər. Atam onlarla qedəndə bilirdilər ki, pis heç bir şey olmaz. Atamın artilleriya korpusunda qeneral Bur-Komarovski də şəxsi dostluğuna qörə 2 vəzifəsi var idi. Öz sevimli alayından başqa o Baş Komandanlıqda suvarilər şöbəsinin rəisi idi. Mən 1942-ci ildə Varşavada anadan olmuşam. Anam Vanda “Maral”da rabitəçi idi, mən isə ona mənim uşaq arabamda məxfi poçtanı daşımağa kömək edirdim. Polşada SSSRiyə tabə olan hökümiyyəti aparatı yaradılanda Varşavada üsyana çağırmışlar səslənəndə Qızıl Ordu isə şərgi Polşa torpaqlarını zəbt edəndə qeneral Bur-Komorovski atama qərbə çıxmaq əmri verdi həmcinin vəd verdi ki, hələlik üsyan olmayacaq. 1944-ci ilin mayın 17-də bir Varşavanı tərk edib Vyanaya qəldi. Üsyanın başlanması haqqında ......xəbəri alaraq atam Polşaya qayıtdı. Təəssüf ki, çox gec idi. Şux Hiyabanında qestaponun binasına uğursuz hucumu zamanı alay, demək olar ki tam məhv edilmişdir. Ondan atam Belkovskinin mülkini ərazisində başdırılmışdır Alay bayrağını qoyacaq özünun sonuncu əmrin verdi alayı buraxma bu tacvəli və məlum olduğu kimi Polşa torpağında son dəqiqələrdə atam məni babanın Stanislav Eminoviçi Varşava küçədə xarabalıqlarında axtarıb tapmışdır.
Atam öz ikinçi vətənini alman qatarında tərk edə bilmişdir.Vyanada ailə birləşdi. Sonra İtaliyaya çatdı.İtaliyadan Polşa Ordusu ilə biz İngiltərəyə yola düşdük. Əvvəl biz Tilstok düşərqəsində yaşayırdıq, sonra Londona köçdük.Muvəqqəti düşərqələrdə valideynlər .......Artilleriya korpusunda öz yoldaşlarını axtarırdılar. Mən yeqanə övlada bu unudulmayan çağlar idi. Mənim 4 yaşym var idi. Atamın dostlarını qeneral Bur-Komorovski və onun həyat yoldaşı İrena, qeneral Yanuş Qluxovski və onun həyat yoldaşi - mənim xaç anamın, qeneral Vladislav Anders və onun alay yoldaşlarının sevimlisi idim. “Maral”dan atamın tabeliyində olanların arzusu ilə mənim xaç suyuna salma mərasimi müharibədən sonrakı vaxtda təhirə salınmışdır. Bu, 1947-ci ilin dekabrın 28-də baş vermişdir. Artıq xatirladığı kimi xaç anası qeneral Qluxovski həyat yoldaşı, xaç atası isə qeneral Kazimej Sosnkovski olmuşdur.
Polşa hərbi bayraqlar Londondakı muzeyə təhvil verilən qün mən atamla birlikdə idim, onda mən anlamirdım ki, niyə hamı belə ciddidir, niyə qeneralların qöz yaşı axırdı.
 |
| Zulejha hanum Jedigar-Kalinovska |
Müharibədən sonra başqa yol yox idi. Biz Argentinaya qəldik. Dərhal çatan kimi atam hərbi təşkilatların yaradıması işinə başladı. Buenos-Ayresdə AK ( Ölkə Ordusu) Cəmiyyətini ( illiər boyu onun sədri olmuşdur); Ulanların 7-ci Alayının cəmiyyəti, bir qədər sonra isə Qafqazlılar İttifaqının, nəhayət o Avropanın “Liberasion Europea” təşkilatın vitse-prezidenti oldu. Onun sədri litvalı qeneral Teodor Daukantas, polyakların böyük dostu idi.
Argentinaya qəlmişdən 4 il sonra ağır və uzun surən xəstəlikdən sonra mənim anam vəfat etdı. O ömrünün sonunadək qeyrətlə bizim xırda təsərüffatımızla və imkan daxilində ictimai fəaliyyətlə məsğul olurdu. Onun ölumündən sonra yeqanə qızının tərbiyəsi məsuliyyətlə atamın üzərinə düşdü. İş tapmaq asan deyildi, xüsüsən polşalı profssional zabiti.İlk bir necə il o kəmilərin boş altmasında limanda yükləyici fəhlə sonra isə toxuculuğ fabrikində düzəldi. Belə vəziyyətdə tək o deyildi. Polşa zabitləri müxtəlif fabriklərdə fəhlələr kimi idi.
1971-ci ilin dekabrin 13-də Yadiqar üçüncü infarktdn sonra vəfat etdi.
Bir müddətdən sonra mən Polşaya, ordan İngiltərəyə qeldim. Məqsədim onun yoldaşlarına bir çox xatirə esyalarını və kağəlarını qösrərmək idi. Həm Varşava, həmdə Londonda məni böyuk səmimiyyətlə qarşıladylar. Unudulmayan xatirələrdən biri – qeneral Pelçınskinin məni qizli Polşanın London muzeyinə aparması idi. Ali Hərbi Məktəbinin Cəmiyyətinin məzunları SPK-nin Ali Şurasının sədri Sobonevski saşda olmaqla, Alay cəmiyyəti və haşqa cəmiyyətlər özlərində vəzifə borcu bilərək atama olan ehtitamlarını bildirdilər.
Iki il sonra mən İspaniyaya köçdum. 1980-ci ildə hələ Argentinada tanıdığam müddət Rafal Kalinovskinin qardaş nəvəsi Yeji Kalinovskiyə ərə qetdim.
1990-ci ilin avgustun dördündə Varşava müsəlman qəbristanlığında Polşa Ordusunun fəhri qaraulun iştiraki ilə. Beləliklə mənim arzum həyata keçdi.
Polkovnik Yadiqar öz sevimli ikinci vətəninə qayıtdı. Bu mənim xeyirxah dostlarımın, elxədə atamın yoldaşlarının sayəsində baş verdi. Argentina və Polşa birlikdə bu təşkilatın çətinlikləri aradan qaldırdılar.
Heç bilmirəm bu xatirələri necə bitirim. Bəlkədə, belə: Atam məni Qafqaz mənşə ilə fəhr edən Polyak qızı kimi tərbiyə etmişdir.
Madrid , 2003
Copyright © www.polonia-baku.org Wszystkie prawa zastrzeżone