|
Strona główna | Aktualności | Historia | Wybitni działacze polscy | Losy | Azerbejdżan | Kontakty | |
| Copyright © www.polonia-baku.org Wszystkie prawa zastrzeżone | ||||||||
Józef Gosławski urodził się w Warszawie w roku 1865. Studia odbył w Petersburskim Institucie Cywilnych Inżenierów imienia Mikołaja I. Po ich ukończeniu w 1890 roku przyjęto go do prac w Budowlanym Komitecie Technicznym Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Rok później został oddelegowany do Baku na budowę Soboru Aleksandra Niewskiego, wznoszonego według projektu architekta R.R.Marfelda.
Gosławski przyjechał do miasta przeżywającego budowlany boom. Wzbogaconych przemysłowców już nie zadowalały projekty autorstwa nielicznych lokalnych specjalistów, nie posiadających szczególnego polotu ani architektonicznej fantazji.
Pracując cały czas przy budowie Soboru, w 1892 r. Gosławski objął stanowisko bakińskiego architekta miejskiego. Można śmiało powiedzieć, że od tej chwili architektura Baku zaczęła nabierać własnego stylu i wyrazu. Już pierwsze twórcze kroki Polaka stały się kamieniami milowymi w rozwoju miasta, utrwalając koloryt metropolii z pogranicza kultur. „Gosławski wniósł do budownictwa te elementy artystyczne, które zmuszają również innych do sięgnięcia po lepsze pomysły w dziedzinie budownictwa i wykonawstwa, a ogół ludności do zwrócenia uwagi na estetykę „ - pisano w czasopismie „Zodczij”( Budowniczy) . Udział Gosławskigo w opracowaniu architektonicznym soboru jest tak wielki,że nie można nie uznać go za współautora tej natchnionej, znamionującej budowlane mistrzostwo świątyni. Wyjątkowy talent architekta uwidocznił się najpełniej w jego pózniejszych pracach, chociaż udział w budowie soboru odegrał chyba decydującą rolę w jego twórczej drodze . Sobor został zburzony w latach 30 XX wieku.
Funkcja architekta miejskiego dawała możliwość bliższego zapoznania się z praktyką budowlaną miasta. Dla zabudowy z początków naftowego boomu charakterystyczne były budowy wolnostojące, zdecydowane i jasne kompozycyjne, nasycone detalami rzeźbiarskimi, wyciosanymi ze wspaniałego miejscowego kamienia. Będąc architektem obdarzonym twórczą fantazją i artystycznym talentem, gosławski docenił wyjątkowe walory miejscowego wapienia, jak by stworzonego do wcielania w życie klasycznych form.Ten wielbiciel klasyki projektował jednak także w innych stylach, żywo interesując się nowymi ideami i modami, w jakie obfitowały ostatnie dekady XIX wieku.Zadziwia działalność twórcza Gosławskiego w okresie 1893-1900 - w ciągu siedmiu lat zdołał on zaprojektować i wybudować 12 gmachów, które zmieniły oblicze miasta.
Dom miezykalny Melikowa zajmuje narożne położenie i reprezentuje styl gotycki. W mieście nie było wcześniej budowli w takim stylu – mogły Gosławskiego zainspirować wspomnienia z Petersburgu. Na razie była to jedyna budowla , która kształtem strzelistych łuków przypominała azerbejdżańskie budownictwo narodowe i zarazem pierwszy obiekt wzniesiony młodym utalentowanym architektem na prywatne zamówienie.
Pałac zbudowany w latach 1893-1902 przy ulicy Gorczakowskiej (obecnie Tagijewa 4, dziś Muzeum Historii Azerbejdżanu) zajmuje cały kwartał w centralnej części miasta . sale frontowe o charakterze orientalnym i europejskim stanowią podstawowy element kompozycji rzutu poziomego. Wnętrze sali orientalnej wyróżnia bogactwo wykończenia, ściany wypełnione ornamentami o charakterze roślinnym. Gabinet, pokój stołowy, salon i inne pomieszczenia wykończone zostały w dębie. Głównej elewacji nadał architekt dostojne kształty włoskiego renesansu. Wyraźny podział kondygnacji, głębokie boniowanie ścian i bogactwo detalu stawią pałac w szeregu najważniejszych zabytków Baku.
Pałacyk przy ulicy Pocztowej (obecnie Tagizade 70 ) -mieszkalny dom, należący do zabudowy szeregowej, posiada wszelkie cechy architektonicznego dzieła sztuki. Nawiązująca do renesansu toskańskiego elewacja przywołuje obrazy odległych włoskich pallazzo. W tej i następnych pracach architekt starał się zademonstrować estetyczny potencjał , tkwący w stylu klasycznym, jednocześnie łamiąc po swojemu jego reguły i uwzględniając lokalne zainteresowania. Gosławski był artystem subtelnym, prawdziwym lirykiem kamienia i w projektowanych budynkach dążył do osiągnięcia niemal muzycznej harmonii. Czyżby inspirował się twórczością innego wielkiego Polaka - Chopina?
Na przełomie XIX iXX wieku bakińscy bogacze, którzy znali już Europę i europiejskie uzdrowiska , postanowili założyć kurort także u siebie w kraju. Idealnym miejscem okazała się osada Mardakan. Wkrótce Mardakan stał się letnią siedzibą bogatych przemysłowców. Jednym z najciekawszych obiektów Mardakanu jest willa, którą na zlecenie Tagijewa zaprojektował Gosławski (lata 1893-95 ) .
W omawianym okresie w Azerbejdżanie wznoszono również budynki przemysłowe. Kolejne dzieło tandemu Tagijew – Gosławski - fabryka włókiennicza w osadzie Zych. Tagijew postanowił inwestować w przemysł lekki , gdyż miał na miejscu zarówno tanie źródło energii (ropę naftową), jak i surowiec (bawełnę), a niedaleko - ogromne rynki zbytu (Iran i Azię Centralną). „Jeżeli w Łodzi prowadzenie tkalni i przędzalni to dobry interes - u nas będzie to interes jeszcze lepszy. My nie musimy przywozić ropy i bawełny z miejsc odległych o tysiąc wiorst, a następnie wysyłać gotowego towaru z powrotem, na odległość kolejnych tysiąca wiorst. Grzechem było by nie zbudować na Zakaukaziu drugiej Łodzi” - konstatował Tagijew w przemówieniu wygłoszonym w bakińskiej Dumie (Radzie Miejskiej).Fabryka powstała na brzegu morza , by zapewnić jej bespośrednie połączenie z portami Iranu, Rosji i Turkiestanu..
Włókiennicze królestwo Tagijewa zajmowało 24 hektarów. Na terenie kompleksu, ukończonego w roku 1900, znalazły się obok korpusu abrycznego także stacja odsolania wody, centralna elektrownia z 58-metrowym kominem oraz oddzielny budynek farbiarni. Drewniana rampa o długośći 320 metrów łączyła fabrykę z bocznicą kolejową i ropociągiem. W pobliżu wzniesiono zespół domów dla robotników i biuralistów.Na granicy kompleksu i osady powstał obszerny budynek szkoły z wielkimi oknami i jasnymi pomieszczeniami klasowymi , otoczony skwerem.Było to pierwsze w Azerbejdżanie osiedle pracownicze, specialnie w tym celu zaplanowane. Całość nie ustępowała tego typu kompleksom powstającym wówczas w Łodzi czy w państwach Europy Zachodniej. Projektując fabrykę, Gosławski włożył szczególnie wiele wysiłku w rozwiązanie wszelkich problemów technicznych, wynikających ze szczególnych warunków lokalnych. Praca ta była dla architekta sprawą prestiżową i przyniosła mu zawodowy sukces.
W ciągu siedmiu lat aktywnej działalnośći Józef Gosławski zaprojektował i zrealizował szeroki wachlarz obiektów o bardzo różnorodnym przeznaczeniu. Taką wszechstronność spotyka się u architektów bardzo rzadko. Kunszt Polaka potwierdzają wzniesione przez niego budynki publiczne i oświatowe. Należy do nich gmach Bakińskiego Oddziału Rosyjskiego Imperatorskiego Towarzystwa Technicznego przy ulicy Targowej. Dobrze rozwiązany plastycznie grubo ociosany kamień ścian i otworów okiennych tworzy wraz z innymi elementami architektonicznymi zwartą , wyrazistą brylę. Jej formę podkreśla oś głównej elewacji z dwukolumnowym portykiem. Równie ciekawe są wnętrza sali głównej, biblioteki oraz innych pomieszczeń, w których klasyczna forma została zaprezentowana w bardzo szerokim aspekcie.
Muzulmańska Szkoła żeńska Tagijewa, jedna z najlepszych budowli Gosławskiego, była pierwszym obiektem, zrealizowanym pry murach obronnych, przy ulicy Nikołajewskiej. Zbudowana w kształcie litery Pi, szkoła posiadała wewnętrzne podwórze, od strony południowej zamknięte murem, co odpowiadało warunkom klimatycznym dając pożądany przewiew – oraz obyczajowym – zapewniało przebywającym w szkole dziewczętom dyskrecje i chroniło przed spojrzeniem osób postronnych. Centralna część budynku, gdzie mieściła się administracja, została nieco wysunięta do przodu i zaopatrzona w powściągliwe, gustowne wyrysowane gzymsy i oszczędne architektoniczne detale. Całość nosiła orientalny koloryt , lecz nie był to orient ze wzorników – koloryt brał sę z ogólnej atmosfery, z profilów detali, z głębokiej rzeźby w kamieniu. O budynku tym ówczesna prasa pisała- „Znajdujący się na jednej z najlepszych ulic Baku budynek szkoły zdobi miasto jako jedna z najpiękniejszych pod względem architektonicznym budowli, w której brak zbędnych pomysłów został całkiem korzystnie zastąpiony wytworną prostotą oraz harmonijnością wszystkich jego części. W budynku Szkoły w latach 1918-1920 działał parlament niepodległej Azerbejdżańskiej Republiki Demokratycznej.
Zwieńczeniem kariery Józefa Gosławskiego okazał się budynek bakińskiej Dumy (Rady Miejskiej ) . Gmach zajął dominującą pozycję w układzie urbanistycznym historycznej części miasta(powstawał w latach 1899-1904) . Zbudowany z zastosowaniem barokowych motywów architektonicznych, lecz w originalnej interpretacji, posiada cechy kompozycji klasycznych. Układ głównej elewacji jest ściśle symetryczny. Podkreślona ustawioną od frontu wieżą główną oś przeciwstawiona jest poziomym podziałom głównej bryły. Wznosząc wieżę i łącząc ją organicznie z resztą budynku, Gosławski nadał całej kompozycji malowniczość, której tak brakowało głównej arterii miasta – ulicy Nikołajewskiej. Wspaniale uchwycone proporcje, rzeźbiarska doskonałość kamiennych detali, wreszcie nietypowy dla Baku, ale świetnie tu pasujący i komponujący się z białym kamieniem czerwony klinkier – wszystko to tworzy wyrazistą, niepowtarzalną elewację jedynego wówczas budynku w mieście o przeznaczeniu wyłącznie administracyjnym.
Gosławski, nazywany „ kaukaskim Rastrelli”, zmarł w 1904 roku w wieku 39 lat. W ciągu krótkiej, lecz bardzo intensywnej działalnośći dał się poznać jako wybitny budowniczy; jego dzieła są dziś zabytkami architektury i znajdują się pod ochroną rządu Azerbejdżanu. Twórczość Gosławskiego nie ograniczała się do opisanych tu obiektów. Bogata iróżnorodna spuścizna, którą po sobie pozostawił wciąż czeka tu na swoich badaczy , zaś sam architekt – na monografię.
Prof. Szamil Fatułłajew – Figarow.
Budynek przy ul.Rasul Rza
Pałac Tagijewa
W centrum miasta Baku, wśród starych dzielnic, przy ulicy Mirza Ibragimowa,11 mieści się niewielki budynek zabytkowy. Właśnie w tym gmachu znajduje się mieszkanie, w którym wszystko jest związane z imieniem wielkiego architekta polskiego - Józefa Gosławskiego.
Właścicielki tego mieszkania - siostry Trofimowy-Chomickie - krewne architekta. Oprócz nich chyba już nikt się nie został w Baku z kiedyś tak obszernej rodziny Gosławskich. Pani Irena i pani Wiera starannie zachowali wnętrze mieszkania, stworzone jeszcze na początku XX wieku przy udziale samego architekta. W pokoju od razu zwraca na siebie uwagę wielkie 4 metrowe lustro, które architekt zamówił sobie we Francji. Gospodarze domu potrafili zachować nawet autentyczną tapetę na sćianach pokoju – z początku XX wieku, jak również meble antykwarskie i różne przedmioty z tamtych czasów. Ale niewątpliwie największe zainteresowanie wzbudza obszerne archiwum Gosławskiego, jego własnoręczne szkice , rysunki, zdjęcia rodziny Gosławskiego, zdjęcia zaprzyjaznionej z rodziną architekta wielkiej aktorki Wiery Komissarzewskiej, dokumenty o działalności społecznej i filantropicznej rodziny Gosławskich, a szczególnie jego siostry - Michaliny Gosławskiej-Semenowej. Przedwczesny zgon Gosławskiego w 1904 roku, w niespełne 39 lat był spowodowany chorobą - gruźlicą. Wiedząc z góry o swoim losie, Gosławski odprawia do Polski swoją małżonkę z dziećmi - Heleną i Czesławem, natomiast najmłodsze dziecko – 4 letnia Łucja zostaje w Baku pod opieką jego siostry Michaliny. Własnie Michalina wychowuje najmłodszą córeczkę Gosławskiego -Łucję. Łucja odziedziczyła po swoim ojcu nieprzeciętne zdolnośći plastyczne - została malarką zawodową, mieszkała w Leningradzie i zginęła tragicznie podczas blokady Leningradu w drugiej wojnie światowej.
Po zgonie Gosławskiego wdowa jego razem z dziećmi zwiedzali Baku, o czym świadczą zdjęcia zrobione w Baku w roku 1906. W latach 1924-1925 gospodarze mieszkania gościnnie przyjmowali tu wielkigo poetę rosyjskiego – Sergiusza Jesienina.Świadczą o tym dokumenty z archiwum prywatnego – wspomnienia osobiste i rękopisy.
Wielkim zainteresowaniem zawsze się cieszy kolekcja( z początku XX wieku) nie istniejących już w nasze czasy motyli egzotycznych – ze zbiorów znanego biologa G.K.Trofimowa -Chomickiego - ojca pani Ireny i pani Wiery.
To mieszkanie - „oazę starego polskiego Baku” często odwiedzają studenci, uczniowie, wykładówcy Bakińskiego Uniwersytetu Słowiańskiego, literaci, poeci i goście naszego miasta, zawsze zostawiając słowa szczerej wzdzięczności gospodyniom.
Rodzina Gosławskich, Warszawa, 1901
Copyright © www.polonia-baku.org Wszystkie prawa zastrzeżone